110 / 166
324
İ
LMİHAL
yalnız gidiş mesafesi esas alınır, dönüş mesafesi hesaba dahil edilmez. Yol-
culuk yapan kimse süratli gider ve bu mesafeyi daha kısa sürede katederse,
bu mesafe hesabına göre yine yolcu sayılır.
Yolculukta üç günün esas alınması ve üç günün zaman ve mesafe ola-
rak ifade edilmesi konusunda herhangi bir âyet ya da hadis bulunmayıp, bu
ayarlama İslâm hukukçuları tarafından yapılmıştır. Onlar bu zaman ve me-
safe ayarını yaparken büyük ölçüde, sahâbenin Hz. Peygamber'in uygula-
masını tavsif edişlerine ve onların kendi uygulamalarına dayanmışlardır.
Meselâ Hanefîler üç günlük yolculuğun seferîlik hükümlerine esas olduğunu
tesbit ederken büyük ölçüde, yolcu olan kişinin üç gün üç gece mest üzerine
meshedebileceğini bildiren şu hadisi esas almışlardır:
"Mukim kimse tam bir
gün bir gece, yolcu ise üç gün üç gece mesh eder"
(Müslim, “Tahâret”, 85;
Ebû Dâvûd, “Tahâret”, 60)
.
Daha sonra bu üç günlük yol veya on sekiz saatlik yolculuk asrımızda
değişik ince hesaplarla kilometreye çevrilmiştir. Bu çevirmenin de asıl se-
bebi, çağımızda hızlı ulaşım araçlarının ortaya çıkması sonucu, üç günlük
süre ölçütünü uygulamanın neredeyse imkânsız hale gelmiş olmasıdır. Bu
hesaplara göre, kişinin yolcu sayılacağı ve yolculuk ruhsatlarından istifade
edeceği mesafe, küçük bazı farklılıklarla 85-90 km. arasında tesbit edilmiş-
tir. Ancak her iki ölçüyü yani zaman veya mesafeyi esas almanın ayrı ayrı
problemleri vardır. Mesafe esas alındığında, son derece hızlı ve konforlu
vasıtaların ortaya çıkması sebebiyle, bu 90 kilometrelik yolun oldukça me-
şakkatsiz ve çok kısa bir süre içerisinde katedilebilmesidir. Zamanın esas
alınması durumunda ise yine birçok problem ortaya çıkmakta, gelecek bir-
kaç yıl içinde seferîlik ruhsatları diye bir şey kalmayacağı, hatta zamanın
esas alınması halinde bugün bile seferîlik hükümlerinden istifade edilemeye-
ceği ileri sürülmektedir. Bununla birlikte çağdaş İslâm bilginleri, bu ikisinden
mesafe ölçüsünün daha objektif veya uygulanabilir olduğu kanaatindedirler.
Hanefîler dışındaki çoğunluğa göre, namazların kısaltılmasını mubah kılan
yolculuk, ortalama iki günlük yolculuk veya ağır yükle ve yaya olarak iki
konaklık mesafedir.
Seferîlik meselesinin üzerinde durulması, doğru bir tanımının yapılmaya
çalışılması, bu durum için tanınmış bazı ruhsat ve kolaylıklardan istifade
edilebilmesine yöneliktir. Başka bir ifadeyle, seferin ne olduğu sağlıklı bir
şekilde ortaya konulmalı ki, seferî değilken seferîlik hükümlerinden istifa
edilmiş olmasın veya seferî olunduğu halde sefer ruhsatlarından mahrum
kalınarak gereksiz yere sıkıntı çekilmesin.